برای درمان و کنترل فشار خون چرا این کارها را انجام نمی دهید؟!

فشارخون بسیار شایع است و جمعیت مبتلا به درجاتی از فشار خون، بالا هستند؛ در سنین بالای 60 سالگی  احتمال ابتلا به فشارخون به حدود ۹۰ % می رسد.

فشار خون بالا باعث ایجاد عوارض جبران ناپذیری می شود و مهمترین ریسک فاکتور سکته مغزی، سکته قلبی و نارسایی قلبی، نارسایی کلیه  و آلزایمر می باشد.

این بیماری همراه با دیابت و سیگار مهمترین علل قطع پا در دنیا می باشند. هر ۲۰ میلی متر جیوه افزایش در فشار خون، خطر مرگ قلبی را ۲ برابر افزایش می دهد.

علائم و نشانه های فشارخون

علی رغم شیوع بالا و عوارض جبران ناپذیر آن ولی متاسفانه فشارخون بالا در اکثر موارد علامتی  ندارد. برخی از علائم رایج شامل موارد زیر می باشند:

• سردرد

• سرگیجه

• درد قفسه سینه

• تنگی نفس

• بی قراری و اضطراب

• گر گرفتگی و ...

فشارخون بالا چند است؟

عدد فشار خون شامل ۲ قسمت است.

فشار سیستول یا ماکزیمم
فشار دیاستول یا مینیموم
مثال: فشار خون 130 روی 85 است یعنی سیستول 130 و دیاستول 85 است.

به‌طور ایده‌ آل فشار خون باید حدود ۱۲۰ روی ۸۰ یا ۱۲ روی ۸ باشد.

برای افرادی که فشار خون را در منزل چک می‌کنند، اگر فشار خون در محدوده سیستولی 135-120 و دیاستولی 85-80 باشد به‌ عنوان پیش‌ فشار خون در نظر گرفته می‌ شود.

برای افرادی که بیماری خاصی مثل دیابت، مشکلات قلبی و ... ندارند، توصیه می‌شود در این مرحله ورزش منظم + رژیم غذایی + اجتناب از محرک‌های افزایش فشار خون را انجام دهند و مجدداً ۳ ماه بعد ارزیابی شوند.

اگر فشار خون بالای محدوده سیستولی 135 و دیاستولی 85 باشد، توصیه به شروع داروی فشار خون می‌شود به‌ خصوص اگر سابقه فامیلی فشار خون بالا در خانواده وجود داشته باشد.

آیا بالا بودن فشار خون نیاز به درمان دارد؟

اگر برای اولین بار است که مبتلا به فشار خون بالا شده‌اید:

۱- در صورتی‌‌که فشار خون در محدوده است، فعلاً نیازی به شروع دارو نیست و توصیه می‌ شود مدت ۳ ماه رژیم غذایی و ورزش منظم را انجام دهید.

۲- اگر فشار خون بالای محدوده است، می‌توان ۲ کار انجام داد:

- هولتر فشار خون ۲۴ تا ۴۸ ساعته که در ادامه مقاله درباره این دستگاه توضیح خواهیم داد.
- چارت فشار خون در منزل

که اگر با استفاده از هریک از این روش‌ها، میانگین فشار خون بالا بود، آن‌ وقت دارو برای شما شروع می‌ شود.

3 - اگر فشار خون بالا است، دیگر نباید تعلل کرد، باید فوراً داروی فشار خون شروع شود و بررسی لازم صورت گیرد.

4 - اگر در نوار قلب یا اکوکاردیوگرافی شواهدی به نفع افزایش فشار خون دیده شود، باید هرچه زودتر داروی فشار خون شروع شود.

روش تشخیص فشار خون چیست؟

جهت تشخیص فشار خون و اثبات فشار خون بالا و ارزیابی نیاز به درمان به  طور کلی ۳ روش وجود دارد.

1 - هولتر ۲۴ ساعته فشار خون

هولتر فشار خون در واقع یک دستگاه فشار خون سیار است که به مدّت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به شما متصل می‌شود. شما در این مدت فعالیت‌های معمول خود در منزل و در محل کار را انجام می‌دهید. دستگاه نیز به‌ طور اتومات، در طول این مدت در فواصل زمانی تعیین شده فشار خون را اندازه می‌ گیرد. سپس بعد از باز کردن دستگاه و آنالیز اطّلاعات توسط کامپیوتر میانگین فشار خـون در روز و در شب و در ۲۴ ساعت مشخص می‌ شود.

مزایای هولتر فشار خون

۱– دفعات اندازه گیری فشارخون زیاد است ( مثلا 50 بار در شبانه روز ) و پس از آنالیز توسط کامپیوتر، میانگین کل فشارهای گرفته شده را بیان می کند.

۲– بیمار به کارهای معمول روزانه خود در منزل و محل کار مشغول است و حواسش به چک فشار خون نیست. در واقع استرس اندازه گیری فشار خون را دیگر ندارد. به همین دلیل عدد به دست آمده در این روش به واقعیت نزدیک تر است.

۳– هولتر فشارخون تنها روشی است که می تواند در طول شب وحین خواب، هم فشار خون را چک کند.

به طور نرمال فشار خون در طول شب و حین خواب حدود 20 میلیمتر جیوه باید کاهش یابد. افرادی که در طول خواب، فشار خونشان کاهش نمی یابد، اصطلاحا non-diapper گفته می شوند که در این دسته از افراد ریسک حوادث قلبی عروقی و عوارض فشارخون بیشتر است.

براساس اطلاعات به‌ دست آمده پزشک تصمیم می‌ گیرد که:

۱- آیا نیازی به شروع درمان فشار خون است؟

۲- آیا نیازی به تغییر دوز داروهای فشار خون است؟

توصیه می‌شود هولتر فشار خون در ابتدای تشخیص بیمار به‌عنوان تأیید تشخیص استفاده شود و سپس هر ۶ الی ۱۲ ماه یکبار جهت مؤثر بودن درمان تکرار شود.

2 –اندازه گیری فشارخون در منزل

با استفاده از یک دستگاه فشار خون دیجیتال مناسب می‌توان فشار خون را در منزل نیز ثبت کرد.

مزایای این روش این است که استرس محیط درمان (مطب، کلینیک، بیمارستان) در منزل وجود ندارد و بیمار با آرامش بیشتری فشارخون خود را اندازه می گیرد.

اصطلاحی به نام فشار خون روپوش سفید (white-coat hypertention) وجود دارد: به این معنی که وقتی بیمار در محیط مطب، کلینیک یا بیمارستان حضور دارد و یا حتی صرفا با دیدن روپوش سفید پزشکان یا کادر درمان، دچار استرس می شود و به طور کاذب دچار افزایش فشارخون می شود .

این حالت در واقع اهمیت بالای چک فشارخون در منزل و در یک محیط بدون استرس را بیان می کند .

3 - اندازه گیری فشارخون در مطب

به علت استرس محیط های درمانی، اهمیت چک فشارخون در مطب نسبت به دو روش دیگر کمتر است.

دستگاه فشار خون چه مشخصاتی باید داشته باشد؟

توصیه می‌ شود جهت چک فشار خون در منزل، دستگاه فشارسنج دیجیتالی (نه عقربه ای و جیوه ای) با کاف بازویی (نه مچی) استفاده شود.

اندازه گیری فشار خون در خانه چگونه انجام می شود؟

• محیط آرام و ساکت باشد.

• 30 دقیقه قبل از اندازه گیری مصرف سیگار و چای و قهوه ممنوع است.

• 5 دقیقه قبل از اندازه گیری در حالت استراحت باشید.

• حتما نشسته باشید [ دراز نکشید ] و به طوری که پشت کمر به صندلی تکیه دهد و کف پاها روی زمین باشد( پاها را روی هم نیندازید).

• در صورت نیاز به دستشویی حتما قبل از اندازه گیری فشارخون، دستشویی بروید.

• دو بار در روز فشارخون خودتان را اندازه بگیرید:  صبح ها قبل از مصرف داروی فشار خون و شب ها قبل از مصرف شام

• در هر نوبت ۲ بار فشار خونتان را به فاصله ۱ دقیقه اندازه بگیرید و هر دو بار از یک دست باشد.

• همیشه یک دست را برای چک فشار خون انتخاب کنید (مثلا همیشه فشارخونتان را از دست راست چک کنید): ممکن است بین دست چپ و راست اختلاف جزئی در فشار خون باشد که از نظر بالینی اهمیت ندارد.

افت فشارخون ارتوستاتیک یا وضعیتی

به حالتی گفته می شود که بیمار بعد از بلند شدن از حالت خوابیده یا برخاستن از صندلی دچار علائم افت فشار خون مانند سرگیجه و تاری دید می شود. این حالت در افراد مسن، دیابتی ها و بیماران پارکینسونی شایعتر است.

اهمیت این موضوع در این است که اگر فرد نتواند تعادل خود را حفظ کند به زمین می خورد و می تواند باعث آسیب به بیمار شود که این حالت در افراد مسن که تنها زندگی می کنند و بعضا در حفظ تعادل خود مشکل دارند بسیار حائز اهمیت است.

نحوه تشخیص افت فشارخون ارتوستاتیک

روش اول: ابتدا بیمار ۵ دقیقه دراز بکشد و سپس فوری بایستد و ظرف حداکثر ۳ دقیقه از ایستادن فشار خون خود را چک کند.

روش دوم: ابتدا بیمار ۵ دقیقه روی صندلی بنشیند و سپس فوری بایستد و ظرف ۱ دقیقه از ایستادن فوری فشار خون بیمار چک شود.

افت فشارخون سیستولیک به میزان 15 – 20 میلیمتر جیوه یا افت فشارخون دیاستولیک به میزان 7 – 10 میلیمتر جیوه موید تشخیص (افت فشارخون ارتوستاتیک) می باشد.

علت فشار خون چیست؟

این نکته را مد نظر داشته باشید که فشار خون در 90-85٪ موارد علت خاصی ندارد که به آن فشار خون اولیه گفته می شود و به‌عبارت دیگر ژنتیکی/ فامیلیال است.

ولی در 15-10٪ موارد طی بررسی‌ های انجام شده، علت خاصی را می‌توان برای آن پیدا کرد که با رفع آن علت فشار نیز درمان می‌ شود.

پس هدف از بررسی های لازم فشارخون دو مورد می باشد:

1 – یافتن یک علت ثانویه برای فشار خون

2 – آیا بیمار دچار عوارض فشار خون مانند آسیب به قلب، عروق، مغز، کلیه و چشم شده است؟

این بررسی‌های اولیه شامل موارد زیر می‌ شوند:

 - شرح حال و معاینه فیزیکی

به خصوص از نظر سطح فعالیت های روزانه، نوع تغذیه، داروهای مصرفی، بیماریهای همزمان (مانند بیماریهای قلبی، کلیوی، دیابت و ...) و بیماریهای مزمن (مانند درد مفاصل و ...)

داروهایی که باعث افزایش فشارخون می شوند :

داروهای جلوگیری از بارداری و هورمونی، کورتون ها، مسکن های غیر استروئیدی، داروهای ضد افسردگی و ...

آزمایشات تشخیص فشار خون

- نوار قلب و اکوکاردیوگرافی قلب

 - آزمایشات اولیه و کامل خون: شامل بررسی عملکرد کبد، تیروئید و کلیه، سطح قند و چربی و اسیداوریک

 - آزمایشات تخصصی‌ تر مانند بررسی کاته کول آمین های خون، سطح آلدسترون و رنین، سطح کورتیزول و برخی هورمون های هیپوفیز

 - سونوگرافی کالر داپلر شریان‌های کلیه و سونوگرافی کامل شکم و لگن

 - در صورت لزوم می‌ توان از سی تی ‌اسکن شکم و قفسه سینه نیز استفاده کرد.

آیا پس از تایید فشار خون بالا نیاز هست که بیمار به طور مداوم فشارخون خود را چک کند؟

جواب قطعا مثبت است زیرا:

1 – پس از تائید فشارخون بالا و شروع درمان بیمار باید موثر بودن داروی خود را نیز ارزیابی کند تا در صورت لزوم دوز داروها و دستورات تعدیل شود.

2 – فشارخون ممکن است در دوره هایی از زندگی تغییر کند.

مثلا با افزایش سن برخی بیماران به علت افزایش سفتی عروق دار فشارخون های بالاتر می شوند و برخی برعکس ممکن است دچار نوسانات افت فشارخون شوند یا مثلا در دوران بعد از یائسگی ممکن است تغییراتی در فشارخون ایجاد شود .

به همین دلیل فشار خون باید به طور مداوم و مستمر ارزیابی شود تا در صورت لزوم پزشک تغییرات لازم را در درمان شما ایجاد کند .

پیگیری درمان در چه فواصل زمانی توصیه می‌شود؟

توصیه می‌ شود حتماً یک‌ ماه پس از شروع درمان جهت ویزیت مجدد مراجعه کنید تا تأثیر دارو و عوارض داروها چک شود. سپس هر 3-6 ماه تحت نظر خواهید بود.

تا چه زمانی داروی فشار خون باید مصرف شود؟

اگر در بررسی‌های اولیه علّت خاصی برای فشار خون بالا پیدا نشد و اصطلاحاً مبتلا به فشار خون اولیه هستید، معمولاً باید داروها را به مدت طولانی (چندین سال) مصرف کنید و بدون هماهنگی با پزشک خود و به‌طور خودسرانه هرگز داروها را قطع نکنید!

فشار خون مقاوم به درمان چیست و چگونه درمان می‌شود؟

در صورتی که علی رغم مصرف حداقل ۳ داروی فشار خون استاندارد، فشار سیستولی بالای ۱۶۰ یا فشار دیاستولی بالای ۹۰ باشد به عنوان فشار خون مقاوم در نظر گرفته می‌ شود.

مراحل بررسی این دسته از بیماران شامل موارد زیر می‌ باشد:

اثبات فشار خون بالا توسط دستگاه هولتر فشار خون
بررسی مصرف داروها توسط بیمار
داروی بیمار مناسب است؟
دوز دارو کافی است؟
بیمار داروهایش را سر موقع مصرف می‌ کند و فراموش نمی‌ کند(به خصوص در افراد مسن و دارای آلزایمر و فراموشی).
رژیم غذایی را رعایت می‌کنند؟ اجتناب از روغن، نمک، کربوهیدرات
بیمار درد مزمن دارد؟ مثلاً کمردرد یا زانودرد قدیمی که می‌ تواند باعث افزایش فشار خون شود.
آیا بیمار دچار بیماری اضطراب و استرس مزمن است؟
شرایط و بیماری‌ های همراه بررسی می‌ شوند: مثلاً دیابت، چربی خون، سیگار، الکل
آیا بیمار دچار افزایش وزن است؟
اصلاح سبک زندگی

به جرات می توان گفت پاشنه آشیل و یکی از موثرترین اقدامات در پیشگیری و درمان فشارخون بالا، اصلاح سبک زندگی می باشد.

ستون های اصلی سبک زندگی سالم شامل:

1 – تغذیه صحیح

2 – ورزش

3 – کاهش وزن

در فشار خون بالا چه بخوریم؟

۱- چه مواد غذایی باعث تشدید فشار خون بالا می‌شوند؟

گوشت قرمز، چربی و روغن‌ ها، هرگونه مواد قندی حاوی شکر و قند، محصولات و نوشیدنی‌های گازدار و سودا، مصرف نمک کمتر از ۵ گرم در روز باشد، الکل.

۲- چه مواد غذایی در کنترل بهتر فشار خون بالا مؤثر هستند؟

• میوه و سبزیجات تازه، مواد غذایی حاوی فیبر بالا، ماهی، آجیل به خصوص گردو و فندق و بادام (البته مواظب کالری بالای آجیل باشید).

• مصرف غذاها و مکمل‌ های حاوی کلسیم و منیزیم و پتاسیم، روغن زیتون، لبنیات کم‌ چرب و غلات.

۳- مکمل‌ های مفید برای فشار خون بالا

•  مصرف روزانه 100 میلی‌گرم CoQ10 به کنترل بهتر فشار کمک می‌ کند.

•  مصرف روزانه حدود 3 گرم امگا-3 به کنترل بهتر فشار کمک می‌ کند.

• منیزیم

•  مصرف روزانه حدود 600 میلی‌ گرم سیر به کنترل بهتر فشار خون کمک می‌ کند.

• ویتامین C و ویتامین E

• اسپرزه حاوی فیبر بالایی است و مصرف روزانه حدود ۱۰ گرم اسپرزه به کنترل بهتر فشار خون کمک می‌ کند.

• مصرف انار، گریپ‌ فروت و جین‌ سینگ هم در درمان فشار خون بالا موثر هستند.

• شکلات تلخ و چای هم در کنترل فشارخون بالا موثر هستند.

ورزش برای فشار خون

• ورزش هوازی

توصیه می شود 5 الی 7 روز در هفته روزی حداقل 45 دقیقه ورزش هوازی داشته باشید.

• ورزش مقاومتی دینامیک

توصیه می شود حداقل دو روز در هفته انجام شود.

در هر جلسه 6 حرکت را انتخاب کرده و در 3 ست 10 تایی انجام دهید.

• ورزش مقاومتی ایزومتریک

توصیه می شود حداقل دو روز در هفته انجام شود.

• کاهش وزن

کاهش وزن حتی به میزان ۱ کیلوگرم هم در کاهش فشارخون موثر است.

درمان فشار خون در افراد مسن

این باور غلط است که چون سن بالا است نیازی به درمان‌ های شدید نیست.

اتفاقا در افراد مسن، چون عروق بسیار حساس‌ تر هستند، باید فشار خون دقیق‌تر کنترل شود.

غلظت سرمی دارو در افراد مسن بیشتر است پس مواظب عوارض داروها و تداخل دارویی‌ها باشید.

به علت فعال‌ تر بودن سیستم پاراسمپاتیک در افراد مسن، احتمال افت شدید فشار خون و افت ضربان قلب وجود دارد.

باید از رژیم‌ های دارویی ساده استفاده کرد و حتی‌الامکان تعداد دفعات مصرف دارو در روز کم شود.

به علت احتمال فراموشی و آلزایمر باید از مصرف دارو توسط بیمار مطمئن شد.

درب ظرف‌های دارو باید به راحتی باز شوند و سفت نباشند.

از فهم نحوه صحیح مصرف دارو توسط بیمار مطمئن شوید.

بعضی داروها باعث تشدید لرزش، افسردگی، رفلاکس معده و پوکی استخوان در افراد مسن می‌شود و از تجویز سر خود دارو اجتناب کنید.

مصرف برخی مسکن‌ها در افراد مسن به علت دردهای مفصلی و عضلانی می‌تواند باعث تشدید فشار خون شود.