ارتباط واریس پا و سندرم پاهای بی قرار|علت و علائم+درمان

وقتی پاهای شما حتی در شب و هنگام خواب هم نمی خواهند آرام بگیرند، ممکن است مبتلا به سندرم پاهای بی قرار باشید. سندرم پاهای بی قرار (Restless legs Syndrome) یا RLS یکی از بیماری هایی است که شاید اسم آن، در چند سال اخیر بیشتر به گوشتان خورده باشد.

آیا تکان دادن پاها هنگامی که در مطب دکتر منتظر نشسته ایم یا سرجلسه امتحان هم می تواند سندرم پای بی قرار باشد؟ برای پاسخ دادن به این سوال شاید لازم است ابتدا بدانیم سندرم پاهای بی قرار چیست و چه نشانه هایی دارد.

سندرم پاهای بی قرار چیست و چگونه به وجود می آید؟

سندرم پای بی قرار یک اختلال یا بیماری حسی-حرکتی-عصبی است که به دلیل احساس ناخوشایندی که در پاها ایجاد می کند با نیاز شدید و تمایل غیرقابل کنترل به تکان دادن آن ها همراه است. تحقیقات نشان می دهند که علت ایجاد این عارضه می تواند ناشی از عوامل ژنتیک، متابولیک یا محیطی باشد.

اگر علت آن ناشی از ارث یا ژنتیک، بدون علت مشخصی باشد در این صورت به عنوان سندرم پای بی قرار اولیه شناخته می شود ولی اگر به دلیل یک بیماری یا عامل مشخص ایجاد شود در این صورت سندرم پای بی قرار ثانویه یا اکتسابی در نظر گرفته می شود.

• سندرم پاهای بی قرار اولیه

- علت نامعلوم و مرتبط با ژنتیک، ارثی یا اختلال در سیستم دوپامین مغز

- شایع تر

- شیوع در سن پایین حتی در کودکان و شروع تدریجی که با افزایش سن می تواند مزمن و شدید شود.

- سابقه خانوادگی

- درمان به صورت کنترل علائم است.

• سندرم پاهای بی قرار ثانویه

- علت مشخص و اکتسابی (محیطی)

- شروع ناگهانی تر نسبت به نوع اولیه

- شیوع در سن بالا

- با درمان بیماری یا عامل ایجاد کننده می تواند درمان و برطرف شود.

بنابراین برای تشخیص این که سندرم پاهای بی قرار اولیه است یا ثانویه، لازم است سابقه خانوادگی، مصرف داروها، آزمایش خون، معاینه عصبی و سونوگرافی عروق پا توسط پزشک انجام شود.

این که دقیقا چه اتفاقی می افتد که پاهای ما بی قرار می شوند چندان مشخص نیست اما در این مورد چند نظر پزشکی و علمی وجود دارد:

• اختلال در مدارهای عصبی مغز و نخاع

در این سندرم حساسیت دستگاه عصبی مرکزی افزایش می یابد و پیام های غیرطبیعی از نخاع به مغز فرستاده می شود.

• التهاب و استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو در واقع وقتی اتفاق می افتد که رادیکال های آزاد در بدن بیشتر از آنتی اکسیدان ها می شوند و این عدم تعادل باعث آسیب به سلول ها و بافت ها می شوند. بعضی پزشکان معتقدند که بین سندرم بی قرار و التهاب مزمن ارتباط وجود دارد.

• نارسایی وریدی و اختلال در جریان خون

بعضی بیماری های عروقی مانند واریس پا یا نارسایی وریدی به دلیل تجمع خون در پاها می توانند سبب ایجاد علائم سندرم پاهای بی قرار شوند. واریس شدید پا می تواند باعث احتقان خون در پاها، التهاب و تحریک اعصاب محیطی شود و RLS را ایجاد کند.

علت سندرم پاهای بی قرار چیست؟

همان طور که اشاره شد؛ سندرم پاهای بی قرار می تواند با توجه به عامل و علت به وجود آورنده اولیه یا ثانویه باشد. در صورتی که از نوع اولیه باشد عوامل ژنتیکی یا سابقه خانوادگی و مشکل در سیستم مغزی این بیماری را ایجاد می کنند:

• اختلال ژنتیکی در متابولیسم آهن یا دوپامین

تا این زمان چندین ژن مرتبط با اثرگذاری بر متابولیسم آهن و سیستم دوپامین شناسایی شدند. آهن برای تولید دوپامین در مغز که نقش لذت در مغز را دارد، ضروری است. کاهش آهن و دوپامین ناشی از ژنتیک می تواند منجر به حرکات غیرارادی پاها شود.

• حساسیت غیرطبیعی دستگاه عصبی مرکزی

دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و طناب نخاعی است و بزرگ ترین قسمت دستگاه عصبی می باشد. حساسیت این بخش می تواند باعث افزایش این سندرم شود.

از جمله بیماری ها و عواملی که می توانند سبب سندرم پاهای بی قرار ثانویه شوند عبارتند از:

• کمبود آهن و فریتین (پروتئین ذخیره آهن) پایین

شایع ترین علت سندرم پاهای بی قرار کمبود آهن است و با برطرف شدن آن علائم کاملا از بین می روند.

• بیماری کلیوی

بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی به خصوص بیماران دیالیزی امکان ابتلا به این عارضه را دارند.

• بارداری و حاملگی

ممکن است در دوران حاملگی به خصوص سه ماهه سوم، احتمالا به دلایلی مانند کمبود آهن، تغییرات هورمونی یا فشار روی عروق خونی سندرم پای بی قرار یا RLS ایجاد شود اما عموما بعد از زایمان برطرف می شود.

• بیماری های تیروئید

پرکاری یا کم کاری تیروئید هم می توانند این سندرم را ایجاد کنند.

• دیابت

یکی از عوارض مهم دیابت ایجاد نوروپاتی یا آسیب عصبی است که می تواند علائم مشابه RLS ایجاد کند.

• بیماری های عصبی

پارکینسون یکی از بیماری های عصبی است که به دلیل اختلالی که در سیستم دوپامین مغز ایجاد می کند، می تواند منجر به سندرم پاهای بی قرار شود.

• مصرف داروها

داروهای ضد افسردگی (فلوکستین)، آنتی هیستامین ها(دیفن هیدرامین)، داروهای ضد تهوع (متوکلوپرامید) از جمله داروهایی هستند که یکی از عوارض آن ها می تواند RLS باشد.

• واریس شدید یا نارسایی وریدی

واریس شدید پا یا نارسایی عروقی می تواند به دلایلی مانند تجمع خون در پاها و فشار روی اعصاب با سندرم پای بی قرار ارتباط داشته باشد. پژوهشی با عنوان سندرم پاهای بیقرار در بیماران مبتلا به اختلالات وریدی مزمن این ارتباط را تایید کرده است.

واریس پا چه بیماری است و چه عواملی آن را به وجود می آورند؟

واریس پا یکی از بیماری های وریدی است که در سیاهرگ ها اتفاق می افتد. سیاهرگ ها باید خون را از اندام ها به قلب پمپاژ کنند و برسانند. گاهی اوقات به دلیل نقصی که در دیواره آن ها ایجاد می شود و یا نارسایی و ضعف در کار دریچه های واقع در آن ها (دریچه های لانه کبوتری) که باید از برگشت خون به عقب جلوگیری کنند؛ جریان خون به سمت قلب به صورت کامل و طبیعی انجام نمی شود.

در این صورت خون در سیاهرگ ها جمع می شود و به دلیل ایجاد فشار، سبب تورم و التهاب آن ها و در نهایت واریسی شدن سیاهرگ ها می گردد.

از جمله عواملی که سبب واریس پا می شوند، می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• ایستادن یا نشستن طولانی مدت
• چاقی و اضافه وزن
• حاملگی و بارداری
• تغییرات هورمونی
• افزایش سن
• آسیب یا ضربه
• سبک زندگی نادرست (عدم تحرک، رژیم غذایی نامناسب، مصرف سیگار یا الکل)
• وجود لخته خون قبلی

واریس پا می تواند با این نشانه ها همراه باشد:

- احساس خستگی و سنگینی در پاها

- گرفتگی عضلات

- تورم و التهاب

- رگ های برآمده و پیچ خورده

- تغییر رنگ پوست

- زخم و خونریزی

در صورتی که می خواهید در مورد واریس پا و نشانه های آن بیشتر بدانید مقاله درد واریس پا چگونه است و چه علائمی دارد؟ را پیشنهاد می کنیم.

ارتباط سندرم پاهای بی قرار و واریس پا

همان طور که گفتیم یکی از بیماری هایی که می تواند زمینه ساز ابتلا به سندرم پاهای بی قرار شود، واریس پا می باشد. مطالعات نشان دادند که واریس شدید به دلایل زیر می تواند علائم سندرم پای بی قرار را ایجاد کند:

• تجمع و احتقان خون
• افزایش التهاب
• اختلال در گردش خون
• کاهش اکسیژن رسانی به بافت های پا
• تحریک و فشار روی اعصاب و احساس سوزش و بی قراری در پاها

علائم و نشانه های سندرم پای بی قرار چیست؟

برای تشخیص سندرم پای بی قرار باید چهار علامت اصلی وجود داشته باشد:

• احساس ناخوشایند در پاها و حتی گاهی در دست ها

بیماران احساس ناخوشایندی مانند سوزش، گزگز، درد مبهم، کشش یا خزیدن حشره یا مورچه در داخل ساق پای خود و نه روی پوست دارند.

• شدت پیدا کردن در حالت استراحت

بی قراری و احساس ناخوشایند در پاها هنگام نشستن یا دراز کشیدن شروع می شود و در طی شب یا موقعیت هایی مانند پروازهای طولانی بدتر می شود.

• بهبود با حرکت و تحرک

علائم فقط در هنگام حرکت و فعالیت، تسکین پیدا می کنند و با راه رفتن، کشش پا یا ماساژ به طور موقت بهتر می شود.

• شدت علائم در عصر و شب

نشانه های این سندرم در شب ها و پایان روز به خصوص بین ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح بدتر می شوند و شدت پیدا می کنند.

وجود علائم اصلی که نام بردیم همچنین می توانند سبب عوارض دیگری مانند حرکت غیرارادی اندام ها در خواب، اختلالات خواب، خستگی و کاهش تمرکز، تحریک پذیری و مشکلات اجتماعی در بیمار شوند.

چگونه سندرم پاهای بی قرار را درمان کنیم؟

درمان سندرم پاهای بی قرار می تواند به صورت درمان های غیردارویی، دارویی و درمان تخصصی و پیشرفته باشد:

درمان های غیر دارویی

• برطرف کردن کمبود آهن

در صورتی که عامل ایجاد این اختلال کمبود آهن باشد مصرف مکمل آهن در این زمینه موثر خواهد بود.

• تغییر سبک زندگی

انجام ورزش منظم روزانه، اجتناب از مصرف الکل، سیگار و کافئین و داشتن خواب منظم از جمله مواردی است که می توانند به بهبود علائم این سندرم کمک کنند.

• روش های خانگی و سنتی

- انجام حرکات کششی و ماساژ

- استفاده از کمپرس سرد یا گرم روی پاها

- دم نوش های آرامبخش مانند بابونه، اسطوخودوس، سنبل الطیب

- انجام مدیتیشن یا یوگا

- ماساژ درمانی

- مدیریت استرس

درمان های دارویی

در موارد متوسط تا شدید سندرم پای بی قرار، درمان های دارویی توصیه می شوند:

- داروهای افزایش دهنده دوپامین

- داروهای ضد تشنج

- مسکن ها

درمان های تخصصی و پیشرفته

از جمله درمان هایی که نوین و پیشرفته محسوب می شوند و در حال حاضر بیشتر جنبه تحقیقاتی دارند:

- تحریک الکتریکی عصب

- تحریک مغناطیسی جمجمه

- تزریق بوتاکس در عضلات ساق پا

اگر سندرم پاهای بی قرار یا RLS به دلیل واریس پا باشد، چه باید کرد؟

در صورتی که سندرم پای بی قرار ناشی از واریس پا باشد، باید ابتدا تشخیص واریس پا توسط متخصص عروق انجام شود. برای بررسی نارسایی وریدی غیر از معاینه ممکن است به روش های تشخیصی دیگری مانند سونوگرافی داپلر یا آزمایش خون نیاز باشد.

اگر مبتلا به واریس پا هستید و علائم سندرم پاهای بی قرار را دارید، بهترین کار این است که واریس پای خود را درمان کنید. مجله فلبولوژی با توجه به یک مطالعه علمی گزارش داد که بیماران مبتلا به واریس پا و RLS پس از درمان واریس، اعلام کردند که علائم سندرم در آن ها کاهش یافته است.

در حال حاضر درمان های واریس پا نسبت به گذشته بهتر، راحت تر، سریع تر و پیشرفته تر هستند:

• استفاده از جوراب واریس

پزشک با توجه به نوع و شدت واریس، این نوع جوراب را با کلاس یا فشار مناسب برای شما تجویز خواهد کرد.

• داروهای تقویت کننده و بهبود دهنده عروق

استفاده از دارو برای تقویت و بهبود دیواره و عملکرد رگ ها از جمله درمان هایی هستند که جهت درمان واریس به کار می روند.​​​​​​​

• اسکلروتراپی

​​​​​​​اسکلروتراپی یک روش درمانی تزریقی است که تنها با استفاده از یک سوزن کوچک با تزریق مواد شیمیایی به درون رگ های واریسی سبب بسته و مسدود شدن آن ها می شوند.

• لیزردرمانی و رادیوفرکانسی

​​​​​​​استفاده از لیزر یا امواج رادیویی برای از بین بردن رگ های واریسی پا از جمله درمان های پیشرفته ای است که امروزه کاربرد زیادی دارد.

• فلبکتومی

​​​​​​​​​​​​​​در فلبکتومی با ایجاد چند برش بسیار کوچک روی پوست و با استفاده از ابزارهای خاص، عروق واریسی را از پا خارج می کنند.

راهکارهایی برای کاهش و کنترل همزمان علائم واریس پا و سندرم پای بی قرار

از جمله راهکارها و مواردی که می توانند به تسکین و کاهش علائم همزمان دو بیماری واریس و سندرم بی قراری پا کمک کنند به موارد زیر می توان اشاره کرد:

• بالا نگه داشتن پاها به مدت ۳۰ دقیقه قبل از خواب
• گذاشتن پد یا کمپرس گرم با دمای متوسط و نه داغ روی ساق پاها (حرارت زیاد واریس پا را تشدید خواهد کرد)
• ماساژ آرام پا با روغن های گیاهی مانند روغن نعنا (از ماساژ با حرکات شدید و پرفشار خودداری کنید)
• داشتن رژیم غذایی سالم و نوشیدن آب کافی
• پرهیز از نشستن و ایستادن طولانی مدت
• استفاده از کفش های مناسب
• پرهیز از مصرف نمک زیاد، کافئین، الکل و سیگار
• تقویت عضلات پا

​​​​​​​نتیجه گیری

RLS یا سندرم پاهای بی قرار از جمله بیماری هایی است که می تواند با واریس پا مرتبط باشد. واریس پا به دلیل تجمع خون، التهاب، اختلال در گردش خون و فشار روی اعصاب پا می تواند علائم RLS را ایجاد کند. بنابراین اگر مبتلا به سندرم پاهای بی قرار هستید و درمان های متداول موثر نبوده است، بهتر است اقدامات لازم را جهت تشخیص و درمان واریس پا انجام دهید.

سوالات متداول

۱- آیا سندرم پای بی قرار خطرناک است؟

این بیماری در اغلب موارد خطری ایجاد نمی کند اما می تواند باعث اختلال در خواب، کاهش کیفیت زندگی، اضطراب و افسردگی شود که به مرور زمان اثرات نامطلوبی خواهند داشت.

۲- آیا در صورت ابتلا به واریس پا مبتلا به سندرم پاهای بی قرار هم خواهم شد؟

خیر، بین این دو بیماری رابطه علت و معلولی وجود ندارد اما در چند درصد از بیماران مبتلا به واریس شدید علائم RLS نیز وجود دارد.

۳- RLS می تواند باعث واریس پا شود؟

خیر، اما ممکن است سبب تشدید واریس و التهاب رگ ها شود.